ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ

Σε μια εποχή έντονων αντιπαραθέσεων, ψευδών ειδήσεων και απουσίας ουσιαστικού διαλόγου, κοινωνικής συναίνεσης και εμπιστοσύνης, ο εποικοδομητικός δημόσιος διάλογος και η κοινωνική συναίνεση αποτελούν ουσιαστική ανάγκη για την κοινωνική ειρήνη και πρόοδο. 

Η διαβούλευση ένα ισχυρό και πολύτιμο εργαλείο, απαραίτητο για την αποτελεσματική και ουσιαστική συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών (stakeholder engagement). Η διαβούλευση είναι μια ανοιχτή διαδικασία δημόσιου διαλόγου, πάνω σε έναν υποψήφιο σχεδιασμό, μία πολιτική ή μία απόφαση που πρόκειται να ληφθεί. Σε αυτόν τον διάλογο έχουν δικαίωμα να συμμετέχουν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, σε οποιαδήποτε κατηγορία και αν ανήκουν, σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Ο σχεδιασμός, η πολιτική ή η υποψήφια απόφαση παρουσιάζεται αναλυτικά και δίνονται όλες οι εξηγήσεις, οι διευκρινίσεις και τα στοιχεία τεκμηρίωσης. Κατόπιν, τα ενδιαφερόμενα μέρη έχουν την ευκαιρία να διατυπώσουν ελεύθερα ανησυχίες, απόψεις, σχόλια και προτάσεις. Όλο αυτό το υλικό καταγράφεται και λαμβάνεται υπόψιν στην τελική διαμόρφωση του σχεδιασμού / πολιτικής / απόφασης. Οποιοδήποτε άτομο, ομάδα ατόμων ή φορέας που επηρεάζει ή επηρεάζεται από τον επικείμενο σχεδιασμό / πολιτική / απόφαση ή που απλά επιθυμεί να συμμετέχει. Είναι σημαντικό να δίνεται σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη η δυνατότητα ενεργούς και ουσιαστικής συμμετοχής. 

Σκοπός Διαβούλευσης

Σκοπός κάθε διαβούλευσης είναι ένας πολιτισμένος και παραγωγικός διάλογος, όπου δίνεται ουσιαστική ενημέρωση, ακούγονται και καταγράφονται όλες οι θέσεις και απόψεις, αλλά και αξιοποιείται η γνώση και εμπειρία όλων των μερών. Μέσα από αυτή τη διαδικασία διευκολύνεται η έγκαιρη πρόβλεψη των πιθανών προβλημάτων, η αποτελεσματικότερη αποφυγή ή αντιμετώπισή τους, αλλά και η αποφυγή και διαχείριση πιθανών αρνητικών αντιδράσεων των ενδιαφερόμενων μερών (ενδεικτικά, της τοπικής κοινωνίας, περιβαλλοντικών οργανώσεων κ.λπ.). Μέσα από τη συνεργασία και τον αποτελεσματικό διάλογο καλλιεργείται η συναίνεση και το  πνεύμα εμπιστοσύνης. 

 Η διαβούλευση αποτελεί βασικό εργαλείο για την πρόληψη προβλημάτων και τη δημιουργία κοινωνικής συναίνεσης. Μέσω της διαδικασίας αυτής, οι οργανισμοί μπορούν να αντιληφθούν εγκαίρως, τις ανησυχίες και τις ανάγκες των ενδιαφερομένων φορέων, ενώ μπορούν επίσης να αναδείξουν τα πλεονεκτήματα και τους περιορισμούς των προτεινόμενων πολιτικών και αποφάσεων. Εντοπίζοντας έγκαιρα τα σημεία τριβής αλλά και τις εναλλακτικές προσεγγίσεις αντιμετώπισής τους, μπορούν να αποφευχθούν μελλοντικές αντιδράσεις και συγκρούσεις, κάνοντας την υλοποίηση της απόφασης ή του έργου αποτελεσματικότερη και ασφαλέστερη. Παράλληλα, μπορεί να εξασφαλιστεί το μεγαλύτερο δυνατό όφελος και η μικρότερη επιβάρυνση στην κοινωνία. 

Και αν υπάρχουν αντιδράσεις και διαφωνίες; 

Στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχουν. Είναι όμως πολύ σημαντικό να εντοπίζονται όσο το δυνατό νωρίτερα, πριν τον τελικό σχεδιασμό, αφού έτσι υπάρχει το περιθώριο διορθωτικών κινήσεων, προσαρμογών, αλλά και συμβιβασμών μεταξύ των διαφορετικών μερών. Έτσι, εξασφαλίζεται η μέγιστη δυνατή συναίνεση. Αντίθετα, αν αυτές οι αντιδράσεις και οι διαφωνίες έρθουν στην επιφάνεια μετά την υλοποίηση του έργου, η αντιμετώπισή τους γίνεται πολύ δυσκολότερη και μπορεί να οδηγήσουν σε δυσάρεστες ή επικίνδυνες καταστάσεις. 

Σε ποιες περιπτώσεις γίνεται η διαβούλευση και από ποιους; 

Ενδείκνυται σε κάθε περίπτωση σχεδιασμού ή απόφασης που επηρεάζει άλλα μέρη. Ενδεικτικά παραδείγματα είναι: μεγάλα έργα, υιοθέτηση πολιτικών και ρυθμίσεων, κατάθεση νομοσχεδίων κ.λπ. Συνεπώς, οι πιθανοί φορείς που την χρειάζονται μπορεί να ανήκουν είτε στον δημόσιο τομέα (υπουργεία, υπηρεσίες) είτε στον ιδιωτικό (οργανισμοί, επιχειρήσεις).

Είναι η διαβούλευση υποχρεωτική/θεσμοθετημένη; 

Όσον αφορά στο κράτος και τα νομοσχέδια προς ψήφιση, η δημόσια διαβούλευση είναι θεσμοθετημένη με τον νόμο 4048/2012. Συγκεκριμένα, προβλέπεται η ηλεκτρονική διαβούλευση μέσω του διαδικτυακού τόπου www.opengov.gr. Ωστόσο, αν και η συγκεκριμένη ρύθμιση αποτελεί ένα σημαντικό βήμα, συχνά κρίνεται ανεπαρκής, αφού η διαδικτυακή διαβούλευση δεν στηρίζει πάντα τη συμπεριληπτικότητα και δεν έχει την αποτελεσματικότητα της άμεσης συμμετοχής. Επίσης, αυτή η θεσμοθέτηση δεν αφορά ιδιωτικές εταιρίες και οργανισμούς. 

Στην πράξη, πόσο επιβεβλημένη είναι; 

Τα οφέλη της ουσιαστικής διαβούλευσης και του δημόσιου διαλόγου γίνονται κάθε μέρα περισσότερο προφανή σε όλους τους οργανισμούς, δημόσιους και ιδιωτικούς. Επιπλέον, οι επενδυτικοί και χρηματοδοτικοί οργανισμοί, όλο και περισσότερο, ενθαρρύνουν ή ακόμα και απαιτούν τη διαβούλευση από τους υποψήφιους χρηματοδοτούμενους, προκειμένου να εξασφαλίσουν την ομαλή υλοποίηση του χρηματοδοτούμενου έργου, άρα και την ασφάλεια της επένδυσής τους και της χρηματοδότησης. Από αυτή την άποψη, η διαβούλευση, τουλάχιστον σε μεγάλα έργα και υλοποιήσεις, εξελίσσεται έστω και άτυπα σε υποχρεωτική, ή επιβεβλημένη. 

Με ποιο τρόπο γίνεται;

Πέρα από τις διαδικτυακές πλατφόρμες με την υποβολή ηλεκτρονικών σχολίων, υπάρχουν καλές πρακτικές άμεσης συμμετοχής και δημόσιου διαλόγου μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών. Ενδεικτικά, μπορούν να υλοποιηθούν ανοικτές εκδηλώσεις ελεύθερης συμμετοχής (και μάλιστα, συχνά κατά τόπους, αν η περιοχή ενδιαφέροντος είναι ευρεία), θεματικές συνεδριάσεις ή συναντήσεις εστιασμένης συζήτησης (focus groups), δημιουργία ειδικών συμβουλευτικών ομάδων κ.λπ. 

Έχει η διαβούλευση κάποιους βασικούς κανόνες; 

Είναι απαραίτητο να δίνεται σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη η δυνατότητα συμμετοχής, με την κατάλληλη οργάνωση, ενημέρωση, αλλά και υποστήριξη της συμμετοχής. Αυτό αφορά και άτομα ή ομάδες με περιορισμένες δυνατότητες εκπροσώπησης ή ευάλωτες ομάδες. Στη συνέχεια, θα πρέπει όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη να έχουν τη δυνατότητα ελεύθερης έκφρασης και άποψης και όλες οι απόψεις να γίνονται σεβαστές, να καταγράφονται και να λαμβάνονται υπόψιν. Τέλος, θα πρέπει να τηρούνται οι κανόνες του πολιτισμένου, δομημένου, εποικοδομητικού διαλόγου. Για αυτό φροντίζει ο συντονιστής της διαδικασίας. 

Ποιος τη σχεδιάζει και την υλοποιεί; 

Ο σχεδιασμός και ο συντονισμός μιας διαβούλευσης μπορεί να είναι εξαιρετικά δύσκολος, με πολλές και ποικίλες προκλήσεις, ειδικά όταν υπάρχουν αντίθετες και συγκρουόμενες θέσεις. Είναι σημαντικό να αναλαμβάνουν αυτό το έργο, μόνο άτομα και οργανισμοί με εξειδίκευση και εμπειρία στο αντικείμενο, προκειμένου να επιτύχουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, αποφεύγοντας τους κινδύνους της επιπλέον όξυνσης ή των συγκρούσεων.